Kanser Nedir?
Kelime anlamı olarak kanser, bir
organ veya dokudaki hücrelerin düzensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla beliren
kötü urlara denir. Genel anlamda ise kanser vücudumuzun çeşitli bölgelerindeki
hücrelerin kontrolsüz çoğalması ile oluşan 100'den fazla hastalık grubudur. Çok
çeşitli kanser tipleri olmasına rağmen, hepsi anormal hücrelerin kontrol dışı
çoğalması ile başlar. Tedavi edilmez ise ciddi rahatsızlıklara, hatta ölüme
dahi neden olabilir.
Kanser (cancer) terimi, tıbbın
babası olarak bilinen Yunan fizikçi Hippocrates (MÖ 460-370) tarafından
oluşturulmuştur. Hippocrates, carcinos ve carcinoma terimlerini ülser oluşturan
ve ülser oluşturmayan tümörler için kullanmıştır.
Normal Bir Hücre Nasıl Kansere Dönüşür?
Bütün kanser tipleri vücudun
temel yaşam ünitesi olan hücrelerimizden gelişirler. Hücrelerin merkezinde ki
çekirdek içinde hücrenin ve organizmanın genetik bilgisinin saklandığı elektron
mikroskopu ile de görüntülenebilen DNA olarak adlandırılan mikroskopik
iplikçikler mevcuttur. DNA hücrenin normal fonksiyonlarını görmesi için
gereklidir.
Kanserli hücreler bu DNA
iplikçiğindeki hasardan dolayı oluşur. Hücrenin normal yaşam siklusunda DNA
hasarı olsa da hücre ya bunu onarır ya da ölür. Kanserli hücrelerde hasarlanmış
DNA onarılamaz ve kontrolsüz çoğalma başlar. DNA çevresel etkenler
(kimyasallar, virüsler, tütün ürünleri veya aşırı güneş ışını vs gibi)
nedeniyle hasar görebilir.
Bilincini kaybetmiş kanser
hücreleri, kontrolsüz bölünmeye başlar ve çoğalırlar. Kanser hücreleri
birikerek tümörleri oluştururlar. Tümörler iyi huylu veya kötü huylu olabilirler.
İyi huylu tümörler kanser değildir. Bunlar sıklıkla alınırlar ve çoğu zaman
tekrarlamazlar. İyi huylu tümörlerdeki hücreler vücudun diğer taraflarına
yayılmazlar, nadiren hayatı tehdit ederler.
Kötü huylu tümörler kanserdir.
Kötü huylu tümörlerdeki hücreler anormaldirler ve kontrolsüz ve düzensiz
bölünürler. Bu tümörler normal dokuları sıkıştırabilirler, içine sızabilirler
ya da tahrip edebilirler. Eğer kanser hücreleri oluştukları tümörden ayrılırsa,
kan ya da lenf dolaşımı aracılığı ile vücudun diğer bölgelerine gidebilirler.
Gittikleri yerlerde tümör kolonileri oluşturur ve büyümeye devam ederler.
Kanserin bu şekilde vücudun diğer bölgelerine yayılması olayına metastaz
adı verilir.
Kanserin
Nedenleri
Kanserin
sebebi kesin olarak bilinmemektedir. Kanser hastalığı için iki grup risk
faktörü vardır. Bunlar değiştirilebilir faktörler ve değiştirilemeyen
faktörlerdir. Değiştirilemeyen faktörler yaş, cinsiyet ve aile öyküsüdür (genetik).
Değiştirilebilir
faktörler ise çevresel etkenlerdir. Bunlar:
1.
Sigara
ve alkol kullanımı,
2.
Radyasyona
maruz kalma,
3.
Bazı
virüsler,
4.
Kötü
beslenme alışkanlığı,
5.
Gıdalardaki
katkı maddeleri,
6.
Uzun
süre güneş ışığına maruz kalma,
7.
Aşırı
dozda röntgen ışınına maruz kalma,
8.
Bazı
kimyasal maddeler (katran, benzin, boya maddeleri, asbest vb.),
9.
Hava
kirliliği
Sık Görülen Kanser Tipleri:
1.
Cilt
kanseri
2.
Meme
kanseri
3.
Akciğer
kanseri
4.
Prostat
kanseri
5.
Mide
kanseri
6.
Kalın
bağırsak (kolon) kanseri
7.
Rahim
ağzı (serviks) kanseri
8.
Lenf
bezi tümörleri
Kanser tiplerinin görülme
sıklığı açısından kadın ve erkekler farklılık göstermektedir. Coğrafi bölgelere ve ırka göre de kanser
sıklığı farklılıklar gösterir. Hem erkeklerde, hem kadınlarda en çok görülen
kanser çeşidi, deri kanseridir. Türkiye'de bunu erkeklerde akciğer, prostat,
kalın barsak, rektum, mide ve pankreas; kadınlarda meme, akciğer, kalın barsak,
rektum, serviks, over, mide ve pankreas kanserleri takip etmektedir.
Modern tıptaki gelişmelere rağmen, dünyada ve ülkemizde
ölüm nedenleri arasında halen ilk sıralarda yer almasından dolayı kanser önemli
bir sağlık sorunudur. Tanısı ve tedavisi farklı uzmanlık dallarının işbirliğini
gerektirmektedir. Kanserde erken tanı önemlidir. Türkiye'de özellikle meme,
rahim ağzı (serviks) ve bağırsak kanserinin erken tanısı konusunda ulusal
tarama programları mevcuttur.
Kanserden korunma, kanserin
tedavisinden daha önemli bir husustur. Korunmada, başta sigara ve alkol olmak üzere, kanser
yapıcı çevresel etkenlerden uzak durmak önemlidir. Bunun dışında düzenli spor
yapmak, aşırı güneş ışığından sakınmak, özellikle meyve ve sebze ağırlıklı
uygun bir diyet uygulamak ve doğal gıdalarla beslenmek kanser sıklığını
azaltabilir.
Prof. Dr. Fazilet ERÖZGEN
SBÜ Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Genel Cerrahi Kliniği Eğitim Görevlisi